Zirarə belə nəql edir: «Bir gün İmam Baqir(ə)-dən soruşdum:

-Biri xeyir iş tutarkən başqasının onu gördüyünü duyub sevinərsə, bu, riya hesab olunarmı?

Həzrət buyurdu:

-Bunun heç bir eybi yoxdur, çünki hamı yaxşılıqlarının digərləri arasında aşkar olmasını sevir, lakin insan ehtiyatlı olmalıdır ki, xeyir əməlləri camaatın tərifinə görə yerinə yetirməsin (Biharül-ənvar” XXIX c/ s.294; «Vəsailüş-şiə» I c/ s.55.)

Başqa bir hədisdə belə söylənilir:

Peyğəmbər(s)-dən soruşdular: «İnsanın xeyir əməlinə görə insanların onu tərifləməsi haqda nə deyə bilərsiniz?» Buyurdu: "Bu, möminə nəqd verilən dünya mücdəsidir. Bir mücdə də axirətdə veriləcəkdir.Allah-təala «Quran»da(Hədid-12) bu barədə belə buyurur:“Bu gün sizin müjdəniz ağacları altından çaylar axan Cənnət bağlarıdır.Siz orada əbədi qalacaqsınız!”–deyiləcək.("Biharül-ənvar” XXIX c/ s.294)

Demək, insanın əsas məqsədi yalnız Allahın razılığını qazanmaq və onun əmrlərinə itaət etməkdirsə, ətrafdakıların tərifi və təriflənənin sevinməsi riya olmayıb ixlasla heç bir təzad təşkil etmir. Bu başlığı verdikdən sonra belə bir sual ortaya çıxır: başqalarını xeyir işlərə təşviq etmək ixlasa ziddirmi?

Hədislərdən belə başa düşülür ki, bu kimi işlər ixlasa zidd olmayıb, onu qüvvətləndirir. Çünki ixlasda ən mühüm amil ibadətdə səmimiyyətdir. Başqalarını xeyir əməllərə dəvət etmək, yaxud əqidə və məzhəbi qəbul etmək kimi üstünlük təşkil edən amillər ixlasa zidd olmamaqdan əlavə, onun keyfiyyətini bir az da artırır.

Übeyd adlı bir nəfər deyir: «İmam Sadiq(ə)-dən soruşdum:

-Ətrafdakıları cəzb edib namaza həvəsləndirmək üçün namazını gözəl avaz və təmiz qiraətlə qılan riya etmirmi?

İmam Sadiq (ə) buyurdu:

-Xeyr, bu, riyaya aid olan hallardan deyildir.» ("Biharül-ənvar” XXIX c/ s.301; «Vəsailüş-şiə» I c/ s.56.)

Məşhur bir hədisdə İmam Sadiq(ə) buyurur:

«Camaatı (haqq yoluna) təkcə sözlə dəvət etməyin. Onlar gərək sizdən təqva, fədakarlıq, namaz və başqa xeyir əməllər də görsünlər, çünki bu, yaxşı işləri təbliğ etmək üçün ən gözəl vasitədir.”

Ayətullah Məhdəvi Kani bu qəbildən olan hədisləri şərj edərkən bildirir; Hədislərdən belə başa düşülür ki, ibadətlərdə bəzi xeyirli niyyətlərə üstünlük vermək heç də ixlasa zidd deyildir. Əksinə, bu kimi hallar məqbul sayılır, çünki hər iki niyyət mənəvi dəyərə malikdir. Burada heç bir şəxsi və maddi qərəz yoxdur. Əslində belə niyyətlərdən istifadə etməklə insan bir oxla iki hədəfi nişana almış, yəni həm öz vəzifəsini yerinə yetirir, həm də başqalarını xeyir və yaxşılığa dəvət etmiş olur. Buna görə də vacib ibadət və sədəqələrin aşkarda verilməsini gizlində verilməsindən üstün tutmuşlar. Müstəhəb əməllər və ianələr isə bunun əksinə olaraq gizlində verilsə, daha yaxşı olar. Çünki vacib əməllərdə riya ehtimalı müstəhəblərdən daha azdır. Demək, başqalarının həvəsləndirilməsi üçün bu qəbildən olan vacib əməllərin aşkarda həyata keçirilməsi yaxşı qarşılanmışdır. Amma müstəhəb əməllərdə riyanın yaranmasına çox ehtimal olduğundan gizlində həyata keçirilməsi məqsədəuyğun bir işdir. Əgər bir nəfər özünə tam surətdə arxayındırsa və onda heç bir riya şübhəsi yaranmayacağına əmindirsə, insanları cəlb etmək üçün müstəhəb əməlləri aşkarda yerinə yetirə bilər.

O, qeyd edir ki,insanın ibadət və itaətə hazırlığı yüksək dərəcədə olarsa və Allah əmrindən başqa fikrində heç bir qərəzi olmazsa, onu yerinə yetirməkdən əl çəkməz. Belə bir vəziyyətdə (başqalarını həvəsləndirmək kimi) xeyirli niyyətlər heç bir maneə törətmir. Lakin bu niyyətlər ibadətin əsasını təşkil edərsə, bunların olması ilə ibadət öz mahiyyətini itirərsə, fəqihlərin fitvalarına əsasən, belə ibadətlər batildir.

Müəllifin fikrincə, üstünlük təşkil edən xeyirxah niyyətlər ibadətin əsası ilə yox, onun keyfiyyəti ilə bağlıdırsa, ixlasla ziddiyyət təşkil etməyib əməlin batil olmasına səbəb olmaz. Məsələn, əgər bir şəxs namazı Allahın əmrinə itaət etmək məqsədilə qılarkən başqalarını həvəsləndirmək üçün namazın qiraət (qrammatik cəhətdən düzgün oxunuşuna) və gözəlliyinə çox diqqət yetirərsə, yaxud birini ayıltmaq üçün hər hansı bir zikri ucadan oxuyarsa, namazı batil olmaz.

Sözsüz ki, səsin gözəllik və düzgün oxunuşa riayət etmə həvəsləndirmək niyyətilə yox, özünü göstərmə məqsədilə olarsa, bu, riya hesab olunur. Belə olan halda ibadətin düzgünlüyü də şübhə altına düşür.

Digər tərəfdən, savab qazanmaq, əzabdan qurtarmaq, yaxud ehtiyacların ödənilməsi üçün edilən hər hansı bir ibadətin (ixlasla) səmimiyyətlə heç bir ziddiyyəti yoxdur. Buna görə də «Quran» ayələrində və hədislərdə bəndələrin ruhlandırılması üçün savab və əzab barədə çox söylənilmiş, hədis alimləri tərəfindən bu haqda çox kitablar yazılmışdır. Həmçinin duaların qəbul olunmasına görə də xüsusi ibadət və zikrlər öyrədilmişdir. Bir sözlə, Allah dərgahından diləmək və onun geniş mərhəmətinə sığınmaq (ixlas) səmimiyyətlə heç də təzad təşkil etmir. Əksinə, ixlas, səmimiyyət elə budur.

Mınbə:İslamda əxlaq(Ayətullah Məhdəvi Kani)